Miłość nieprzyjaciół, radość kapłaństwa
Tadeusz Szyma
W te dwie zwięzłe i bardzo wymowne formuły można by najkrócej ująć postawę duchową ks. Władysława Bukowińskiego, nowego polskiego błogosławionego, po obejrzeniu poświęconego mu filmu, który 11 września 2016 r., w dniu beatyfikacji, wyemitowano w TVP 1.
Zmarły ponad 40 lat temu, a teraz beatyfikowany w Karagandzie ks. Władysław Bukowiński był do niedawna w Polsce postacią szerzej nieznaną. Mało kto o nim wiedział, bo większość ze swych 70 lat życia spędził najpierw na Kresach Wschodnich, a potem w Kazachstanie, z czego ponad 13 – w sowieckich aresztach, więzieniach i łagrach.
Dziś wielu rodaków wie o nim już sporo. Między innymi to, że w Krakowie ukończył seminarium duchowne i został wyświęcony na kapłana w 1931 r. Że przez 5 lat duszpasterzował w Rabce i Suchej Beskidzkiej, by odpracować koszta swoich studiów, ale potem na własne życzenie został przeniesiony do Łucka. I że pomimo późniejszych kataklizmów dziejowych pozostał na Wschodzie aż do śmierci w 1974 r., jako niestrudzony apostoł Dobrej Nowiny najpierw dla eksterminowanych i prześladowanych za wiarę i polskość Kresowian, a później dla zesłańców, więźniów i łagierników, ludzi wydziedziczonych, biednych i opuszczonych. Nie tylko Polaków – również Niemców i Ukraińców, a nawet ateistycznie wyszkolonych sowieckich funkcjonariuszy NKWD. I że podczas postalinowskiej odwilży w 1955 r., gdy pojawiła się dlań możliwość repatriacji, wybrał obywatelstwo Związku Sowieckiego, aby do końca – mimo kolejnego, trzeciego już z rzędu aresztowania i uwięzienia – wytrwać na swojej wymagającej prawdziwego cywilnego bohaterstwa kapłańskiej placówce.
Nic więc dziwnego, że jedynie na krótko, choć aż trzykrotnie, przyjeżdżał później do Polski. Tu też spisał swe niezwykłe, zdumiewające skromnością i autentyczną miłością nieprzyjaciół „Wspomnienia z Kazachstanu”. Wydano je w 1979 r. w Bibliotece „Spotkań” w Paryżu, a w latach 80. – także w kraju, oczywiście poza cenzurą.
Ks. Bukowiński w dokumencie polskim
Znaczne poszerzenie wiedzy o tej historycznej postaci, jaką po części pozostaje ks. Władysław Bukowiński, to błogosławione owoce jego zasłużonej i stosunkowo szybkiej beatyfikacji. Trzeba jednak docenić w tym również rolę filmu. Biograficzny dokument Krzysztofa Tadeja „Człowiek Boga”, pokazany 11 września w Telewizji Polskiej, dobrze spełnił – i zapewne nadal będzie spełniać, przy okazji powtórnych emisji – taką funkcję. Innymi słowy – funkcję ciekawego, przystępnego i atrakcyjnego wizualnie źródła informacji o tym prawie nieznanym przez dziesiątki lat w swej ojczyźnie, prawdziwie niezłomnym i świętym kapłanie.
Nie jest to pierwsza filmowa opowieść o ks. Bukowińskim. Palmę pierwszeństwa trzeba tu przyznać znacznie skromniejszemu, lecz przecież również wartościowemu dokumentowi „Powołanie” – ostatniemu w bogatym dorobku Ireny Kamieńskiej, jednej z najlepszych polskich dokumentalistek, zmarłej przed paroma miesiącami. Jednak tamten, niespełna półgodzinny i powstały właściwie jakby przy okazji innej realizacji obraz, z 2002 r., nie mógł w ówczesnych warunkach programowania repertuaru filmowego liczyć na należyte upowszechnienie w telewizji zwanej publiczną.
Dokument Tadeja był natomiast najpierw solidnie przygotowywany. A zrealizowany został zgodnie z wymogami dzisiejszej estetyki telewizyjnej. Stosunkowo szybki montaż, efektowne migawki plenerowe i liczne przenikania, także krótkich fragmentów archiwalnych, na które jednak chciałoby się popatrzeć dłużej, nadają rytm zwłaszcza początkowej części filmu. Zwraca w niej również uwagę zdjęcie koloru ze współczesnych ujęć, aby je zbliżyć do jednolitego kolorytu materiałów historycznych.
Nie mogło w tym filmie zabraknąć wypowiedzi ważnych osób związanych z procesem kanonizacyjnym ks. Bukowińskiego, a więc przede wszystkim cudownie uzdrowionego ks. Mariusza Kowalskiego z Kazachstanu, a także postulatora procesu ks. dr. hab. Jana Nowaka i historyka ks. dr. Andrzeja Scąbera oraz metropolity krakowskiego kard. Stanisława Dziwisza. Ksiądz Bukowiński bowiem nie tylko studiował w Krakowie, ale też kiedy z Kazachstanu przyjeżdżał do Polski, zatrzymywał się w parafii pw. św. Floriana, której proboszczem jest ks. Scąber. Tej samej, w której duszpasterzem akademickim był niegdyś ks. Karol Wojtyła.
Trzeba podkreślić, że największym walorem tej nowej filmowej biografii błogosławionego polskiego księdza, urodzonego w Berdyczowie w 1904 r., są świadectwa kilkunastu osób, które się z nim spotkały – przede wszystkim bezpośrednio lub choćby pośrednio – i mogły teraz wiarygodnie zaświadczyć o jego dramatycznych kolejach życiowych i niewątpliwej świętości. Ich relacje dodają wiele ciekawych szczegółów do filmowego biogramu dobrze zapamiętanego Księdza Władysława i składają się na jego portret duchowy.
Apostoł apostołuje także po śmierci
Szczególnie dramatyczne są relacje Zofii Helwing oraz biskupa Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego Matfieja Szewczuka o cudownym ocaleniu bohatera filmu z rzezi 6-tysięcznej rzeszy więźniów w Łucku, którą przed zajęciem miasta przez Niemców w 1941 r. urządziło tamtejsze NKWD. Leżący pod stosami trupów ranny ks. Bukowiński zdołał wówczas jeszcze wyspowiadać umierającego chłopca.
O innych niekonwencjonalnych formach jego duszpasterzowania mówi przed kamerą Apolonia Słobodzian. Opowiada o odprawianiu przez ks. Bukowińskiego potajemnej Liturgii nocą, o posegregowanych na stole kopertach z pieniędzmi przeznaczonymi dla potrzebujących i o całym jego majątku, jakim były zaledwie dwie walizki: jedna z rzeczami osobistymi, a druga – z tymi potrzebnymi do sprawowania Liturgii. Bronisława Tokariewa podobnie akcentuje, że błogosławiony „uczył, jak się modlić”, a s. Maria Oliania, karmelitanka bosa z miejscowości Oziornoje, wspomina księdza palacza z kotłowni i jego „radość ze służby Bogu”. Z kolei Ludmiła Wierzbicka opowiada o Mszy św. odprawionej w prywatnym domu, co zostało w filmie dyskretnie zainscenizowane i o czym w swej niedawnej rozmowie z Lidią Dudkiewicz na łamach „Niedzieli” (nr 36/4 września br.) opowiadał sam reżyser.
O kluczowym rysie postawy ks. Bukowińskiego – przebaczaniu nieprzyjaciołom, od których tyle wycierpiał, dobitnie zaświadczają w dokumencie „Człowiek Boga” m.in. lekarz pediatra Maria Niedoborska z Priszachtienska, a także wytrwała propagatorka idei cywilizacji miłości Anna Pruszyńska z Krakowa. Niejako zwieńczeniem zarysowanej na ekranie – z konieczności tylko wyrywkowo – charakterystyki nowego polskiego błogosławionego są wypowiedzi o nim ks. Andrzeja Waksmańskiego, byłego proboszcza parafii pw. św. Szczepana w Krakowie. Mówi on m.in., że ten „bezdomny misjonarz (...) nawet w więzieniu apostołował” i że w pustce, która powstała po jego śmierci w Karagandzie, apostołuje tam nadal jego grób, zgodnie zresztą z jego pragnieniem i życiowymi zamierzeniami.
Filmowy dokument „Człowiek Boga” jest nie tylko powrotem do zapomnianej przez lata historii, jest również rzutem oka na obecną sytuację katolików na Wschodzie – tam, gdzie apostołował niegdyś ks. Bukowiński: w Łucku i w Kazachstanie. A to, że o kontynuowaniu jego dzieła już w znacznie lepszych, choć nadal niełatwych warunkach i o radości z Chrystusowego kapłaństwa mówią dziś przed kamerą młodzi księża, jest wielkim pośmiertnym zwycięstwem „Bożego bezdomnego wędrowca”, jak nazywa nowego błogosławionego rektor seminarium w Karagandzie ks. Piotr Pytlowany. On sam zaś jak gdyby nagle ożywa w zachowanym bezcennym nagraniu urywka swej homilii, w którym mówi o radości, jaką nawet w cierpieniach daje wiara, o zwycięskiej radości zmartwychwstałego Chrystusa. Jest to wyjątkowo piękne i wymowne domknięcie całego poświęconego mu filmu.
„Niedziela” 38/2016