Z ziemi obiecanej... na dno?
Dominik Jabs
Tym spośród młodych Polek i Polaków, którym udało się utrzymać, ale zaczynają z niewielką tylko garścią funciaków w kieszeni, przychodzi często wspólnie wynajmować mieszkania. To jest wyzwanie dla duszpasterzy. Chociaż - jak zauważa ks. Krzysztof Tyliszczak - frekwencja nowej emigracji na Mszach św. w Londynie może zaskakiwać. - Wśród 14 stałych parafii największa, na Ealingu, liczy od 32 do 50 tys. Polaków i cieszy się 35-procentową frekwencją na niedzielnej Eucharystii, a mamy tam tylko 4 księży - podkreśla. Przyznaje też, że obecna fala emigracji tchnęła nowe życie w polskie ośrodki duszpasterskie. Przykładowo w parafii liczącej 2000 wiernych 700 osób przyjechało z Hajnówki. Mają swojego proboszcza, który świetnie rozumie ich religijne oczekiwania
Liczba 3 milionów Polaków, którzy w ciągu ostatnich kilku lat opuścili kraj w poszukiwaniu pracy, jest już przysłowiowa. W samej Wielkiej Brytanii od maja 2004 r. do grudnia br., by legalnie pracować, zarejestrowało się 700 tys. Polaków. Trudno oszacować, ile osób było zatrudnionych na czarno. - Polacy znaleźli pracę głównie w usługach, zwłaszcza w hotelarstwie i gastronomii, w przemyśle i rolnictwie. W pierwszych miesiącach naszego członkostwa w Unii na Wyspy Brytyjskie wyjechały przede wszystkim osoby w wieku od 18 do 34 lat, w ogromnej większości niemające nikogo na utrzymaniu - mówi Emilia Klepacka, córka polskich emigrantów w Anglii, dyrektor Światowego Przymierza Młodzieży w Brukseli, organizacji zajmującej się obroną godności człowieka. - Chęć wyjazdu deklarują przede wszystkim mieszkańcy małych miast, którzy nie widzą dla siebie przyszłości w rodzinnych miejscowościach - podkreśla Klepacka.
Z badań przeprowadzonych przez Polish Psychologists' Club wynika, że znaczna część młodych emigrantów to rzutka i operatywna grupa społeczna. Napotykają na wiele problemów, ale traktują je jako kolejne etapy drogi życiowej. Zdają sobie sprawę z problemów społecznych, różnic kulturowych, pokoleniowych i roli indywidualizmu w grupie. Nie integrują się w pełni z zastałymi strukturami społecznymi, choć ich nie odrzucają. Liczą głównie na siebie i nie oczekują specjalnej pomocy od innych, są raczej ambitni, udowadniają światu, że potrafią być samodzielni. Co ciekawe, nie chcą mówić o sobie, że są emigrantami, tylko obywatelami Unii Europejskiej. Młodych Polaków na Wyspach Brytyjskich charakteryzuje również otwartość na przemieszczanie się, brak sprecyzowanych planów życiowych i w dużej mierze gotowość do powrotu do Polski. Część wyjeżdżających to pracownicy sezonowi i studenci.
Młodzi zaangażowali się też w tworzenie różnych organizacji non profit, mających pomóc w integracji i niesieniu wzajemnego wsparcia. Inni przystąpili do już istniejących organizacji, takich jak Instytut Polskiej Akcji Katolickiej czy Koło Członków Indywidualnych Zjednoczenia Polskiego. Powstały też nowe gazety tworzone przez Polaków: "Goniec Polski", "Cooltura", "Polish Express", "Nowy Czas". Działają stacje radiowe i zalążki programów telewizyjnych.
Żadna praca nie hańbi?
Poważnym problemem są sytuacje, gdy ktoś podejmuje pracę poniżej swoich, często wysokich, kwalifikacji. Nikogo już nie dziwi, że osoby z wyższym wykształceniem "stoją na zmywaku", noszą bagaże gościom hotelowym czy popychają wózki bagażowe na lotnisku.
Kamila jest po filozofii. Wstydzi się jednak podać nazwisko, a nawet miasto, z którego pochodzi, cóż z tego, że ma doktorat. - Mieszkam w Leeds. Od dwóch lat roznoszę gazety. Zarabiam trzy razy tyle, co w Polsce, gdybym pracowała np. jako nauczyciel etyki czy wykładowca. Przez jakiś czas nie potrafiłam spojrzeć sobie w oczy, teraz to przeszło, ale wstyd pozostał - żali się. Owszem, osoby z wykształceniem mają szansę na świetną pracę, ale pod warunkiem, że to są informatycy, programiści, ekonomiści itp. - Oni zrobili furorę na brytyjskim rynku pracy, zarabiają krocie i potrafią pracować po 12-14 godzin dziennie - tłumaczy ks. Krzysztof Tyliszczak, kanclerz Polskiej Misji Katolickiej w Anglii i Walii. Jest to jednak grupa Polaków, która ze względu na wysokie dochody, charakter pracy, najbliższe otoczenie - które przeważnie stanowią obcokrajowcy - daleka jest od integracji. Nawet jeśli w tym gronie znajdą rodaków, to często porozumiewają się po angielsku.
Dla wielu młodych, zwłaszcza dla tych, którzy nie znają języka, wyjazd na Wyspy to przeważnie dwa, trzy lata życia w złych warunkach, ciężkiej, mało płatnej pracy. - Kiepska znajomość języka to pięta achillesowa emigracji - przekonuje Klepacka. Lekcje angielskiego są darmowe dla pracujących, ale żeby znaleźć pracę, przydaje się język. I mamy błędne koło. Brak właściwego przygotowania do wyjazdu dla niejednego emigranta skończył się na ulicy, gdzieś pod London Bridge czy na trawniku przed brytyjskim Parlamentem. Oszukani, bez pracy, pieniędzy i domu. - Największą tragedię przeżywają ludzie, którzy pozrywali wszelkie mosty w Polsce, powiedzieli, że w kraju nie ma dla nich przyszłości i nadziei. Potem przychodzą do księży i domagają się pomocy, a gdy proponuje się im bilet do domu, to nie chcą wrócić, bo się wstydzą - wyjaśnia ks. Tyliszczak. Dodaje też, że niektórzy z nich w wyniku załamania lądują na angielskich oddziałach psychiatrycznych.
Dochodzi nawet do samobójstw
W sposób szczególny nowa polska emigracja dotyka rodzin. Nie chodzi tylko o często wielomiesięczne rozdzielenie małżonków - które owocuje osamotnieniem, spadkiem poczucia bezpieczeństwa, niekiedy rozwodami - ale także często o tragiczną sytuację dzieci. Jeszcze dobrze, gdy wyjeżdżają całe rodziny. Dzieci mają szansę uczyć się wielu języków oraz otwartości na inne kultury. Chociaż poważnym problemem bywa edukacja seksualna w brytyjskich szkołach i nikły wpływ rodziców na przekazywane tam treści. Pomijam już wręczanie dziewczynom tabletek wczesnoporonnych, a nawet aranżowanie przez szkolne pielęgniarki aborcji, bez wiedzy rodziców.
Częściej zdarza się jednak, że wyjeżdża jeden z rodziców lub oboje, a dziecko pozostaje w kraju. - Są przypadki, że matka odprowadza dziecko do domu dziecka, szantażując, że jeżeli nie zostanie przyjęte, to zostawi je np. na dworcu - mówi dr Anna Fidelus z Fundacji Pomocy Rodzinie. Stwierdza też, że w powszechnej percepcji dom dziecka ciągle wydaje się odpowiednim miejscem w takiej sytuacji, bo jest to okazja do przekazania odpowiedzialności. Rodzice wolą zostawić dziecko w placówce niż u kogoś bliskiego, ponieważ wydaje im się, że ciągle kochają dziecko, i są zazdrośni o uczucia najbliższych. Uważają, że dom dziecka jest neutralny, że dziecko nie pokocha tam nikogo, a do osób w rodzinie mogłoby się przyzwyczaić. Porzucają dziecko, ale egoistycznie nie chcą, aby ktoś zajął ich miejsce. Tak czy inaczej konsekwencje pozostawienia dziecka są bardzo dotkliwie. - Bardzo silny jest związek między odrzuceniem dziecka a jego zachowaniem przestępczym, z czego rodzice nie zdają sobie sprawy. Dziecko pozostawione żyje w ciągłym lęku i chaosie. Obawia się, co będzie jutro. Nie jest w stanie rozwijać się prawidłowo i właściwie funkcjonować. Często obwinia się, że to właśnie z jego powodu rodzice - bądź jeden z rodziców - wyjechali za granicę. U niektórych ten lęk objawia się nieśmiałością, brakiem aktywności w poznawaniu świata, trudnościami w nauce, zaburzeniami snu, bólami głowy. Dzieci te nie wykazują woli do integracji z osobami z najbliższego otoczenia, nawet w przypadku rodzica, który został. Atakują nawet rodzica, który pozostał, i oskarżają za zaistniałą sytuację. Dochodzi też do samobójstw - wyjaśnia Anna Fidelus.
Ks. dr Paweł Landwójtowicz, kierownik diecezjalnej poradni rodzinnej w Opolu, podkreśla konieczność daleko idącej opieki nad rodzinami dotkniętymi emigracją. - W Opolskiem tradycja wyjazdów za granicę ma kilkadziesiąt lat. Niektóre wioski wręcz opustoszały. Bardzo duży jest odsetek osób, które odczuwają skutki rozłąki. Dlatego trzeba wprowadzać trzyetapowy system pomocy. Po pierwsze profilaktyka - dotrzeć do ludzi, którzy planują wyjazd. Po drugie terapia - gdy zaczyna się coś psuć w małżeństwie, pomóc w rozwiązywaniu konfliktów: zorganizować trening komunikacji, pomóc w odbudowywaniu więzi itd. Po trzecie rehabilitacja, czyli pomoc tym, którzy podejmują decyzję o powrocie, wówczas bowiem zaczynają się problemy: trzeba się zaaklimatyzować, często zrekonstruować związek - mówi ks. Landwójtowicz.
Ostateczny bilans zysków i strat łączących się z emigracją to jednak kwestia czasu.
"Niedziela" 49/2007